Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) doğumdan itibaren var olan, kalıtsal özellikler gösteren, nörobiyolojik bir bozukluktur. DEHB’in zeka ile bir ilgisi yoktur. Normal ya da normalin üzerinde zeka seviyelerinde görülebilir. Fakat duygusal gelişim yaşıtların 2 yıl gerisinden gelir. Her 20-30 çocuktan birinde DEHB görülür. Bu çocukların 2/3’üne başka bir psikiyatrik tanı eşlik eder.

 

DEHB’nun Üç Önemli Boyutu: Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite ve Dürtüsellik

Dikkat Eksikliği, dikkat süresinin ve yoğunluğunun kişinin yaşıtlarından beklenen seviyeden daha az olmasıdır. Dikkat eksikliğinin 9 temel belirtisi aşağıdaki gibidir:

  • Belirli bir işe dikkatini vermekte zorlanır ya da okulda, ödevlerinde dikkatsizce hatalar yapar.
  • Görevler ve oyunlar sırasında dikkatini sürdürmekte zorlanır.
  • Kendisiyle konuşulurken dinlemiyormuş gibi görünür.
  • Okulda ya da evde verilen görevlerle ilgili yönergeleri takip edemez ve başladığı işi bitiremez.
  • Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır.
  • Uzun süreli zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınır.
  • Eşyalarını kaybeder.
  • Dikkati çevresindeki uyaranlarla kolayca dağılır.
  • Günlük etkinliklerde unutkandır.

Hiperaktivite, kişinin yaşına  ve gelişim düzeyine uygun olmayacak şekilde hareketli olmasıdır. Hiperaktivitenin 6 temel belirtisi aşağıdaki gibidir:

  • Eli ayağı kıpır kıpırdır.
  • Oturduğu yerde duramaz.
  • Gereksiz yere sağa sola koşturur.
  • Sakince oyun oynayamaz.
  • Sürekli hareket eder.
  • Çok konuşur.

Dürtüsellik, kişinin davranışlarını kontrol etme becerinde sorun yaşamasıdır. Dürtüselliğin 3 temel belirtisi aşağıdaki gibidir:

  • Sorulan soru tamamlanmadan cevap verir.
  • Sırasını beklemekte güçlük çeker.
  • Diğer insanların sözünü keser.

DEHB belirtileri her kişide farklı olduğu gibi, aynı kişide de farklı zamanlarda, farklı belirtilerle kendini gösterir. Örneğin, ödevini bir gün eksiksiz ve doğru yapan bir çocuk, diğer bir gün ödevini yapmaya başlayamaz. İlgi alanına giren bir şeyle meşgulken bir saat boyunca dikkati dağılmadan çalışan bir çocuk, sevmediği bir şey yaparken dikkatini 10 dakika dahi toplayamaz. Çocuklarının dikkat süresindeki bu farklılığı gören anne-babalar çocuklarının bir problemi olmadığını düşünüp tedaviye başlamayı erteleyebilir.

DEHB Alt Tipleri

-Birleşik Tip: Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri tanı alacak sıklıkta ve şiddettedir. En sık görülen tiptir.

-Dikkat Eksikliği önde tip: Dikkat eksikliği vardır. Dürtüsellik ve hiperaktivite ya hiç yoktur ya da tanı alacak düzeyde değildir. Kızlarda görülme oranı erkeklerden daha fazladır. Bu çocuklar sınıfta genelde sessiz, içine kapanık, az konuşan çocuklar olarak bilinirler. Aşırı hareketli ya da dürtüsel olmadıkları için sınıf düzenini bozmazlar. Bu yüzden çoğu zaman bir problem yaşadıkları fark edilmez. En geç tanı alan tiptir ve bu durum tedaviye geç başlanmasına sebep olur. Bu kişilerin yardım arama nedenleri depresyon, özgüven eksikliği, anksiyete gibi sorunlar olabilir. Yaşadıkları problemin altında yatan DEHB tedavi edilmezse tedavi tam olarak gerçekleştirilemez.

-Aşırı hareketlilik önde tip: Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik vardır. Dikkat eksikliği belirtileri tanı alacak düzeyde değildir.

 

DEHB ile Birlikte Sık Görülen Sorunlar

DEHB tanısı alan kişilerin sıklıkla başka bir psikiyatrik ya da tıbbi sorunları daha vardır. Tedavi sürecinde, eş zamanlı diğer sorunlar araştırmalı ve tedavi planı mevcut tüm sorunlar göz önünde bulundurularak düzenlenmelidir.

  • Karşıt Olma-Karşıt Gelme Bozukluğu
  • Davranım Bozukluğu
  • Depresyon
  • Kaygı Bozuklukları (ayrılık kaygısı, özgül fobiler, seçici konuşmamazlık, sosyal fobi, panik bozukluk…)
  • Gelişimsel (ör:motor becerilerde) gecikme
  • Öğrenme Güçlükleri (okuma (disleksi), yazılı-anlatım, matematik, karma)
  • Tourette Bozukluğu ve diğer Tik Bozuklukları

Toplumda DEHB olan çocuklar  maalesef tembel, yaramaz, şımarık, saygısız olarak etiketlenebilirler. Fakat rahatsızlığın nedeni, beyinde davranış ve davranış kontrolü sağlayan merkezlerin iyi çalışmamasıdır. Yani rahatsızlığın çocukların yetiştiriliş tarzıyla, kişilikleriyle alakası yoktur. Bu durum çocukların suçu hiç değildir. Bu çocuklar ne yapacağını bilen ama bildiğini yapamayan çocuklardır. DEHB tedavi edilmezse sosyal, duygusal ve davranışsal problemler ortaya çıkabilir. 

Bir işi yapmadan önce, o işin uygun olup olmadığını, olası sonuçlarını değerlendirir ve daha sonra o işe başlarız.  Russel Barkley,  DEHB’si olan kişilerin bir işi yapmadan önce düşünmeleri için gerekli süre boyunca durmalarını sağlayan fren sistemlerinde bir bozukluk olduğunu söylemektedir. Yani bu kişiler olası sonuçları ya da uygunluğu değerlendirmeden akıllarına gelen ilk şeyi yaparlar. Eğer yaptıkları şey kötü sonuçlar doğuracak bir şeyse, olay gerçekleştikten sonra bunun farkına varırlar. Geçmişteki hatalarından ders almazlar. Yanlış olduğunu bilseler de aynı hatayı tekrar tekrar yapabilirler.

Semptomlar yaşam boyu sürer fakat kişiler DEHB’e yaşamları boyunca mahkum olmak zorunda değillerdir. Çok boyutlu tedavi planı ve takım çalışması ile semptomlar en aza indirilebilir.

Uzman Klinik Psikolog Özge Sezen

Kaynaklar:

Barkley, A. Russell, (2006), Attention Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosing and Treatment.

Sürücü, Özlem. (2016). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Anne-Baba-Öğretmen El Kitabı. Bilgi Yayınevi.

 

Copyright Mind+More 2018. Tüm hakları saklıdır.